فاصله دین‌داری تا عمل: سوال: تعاون و همکاری با دوستان و آشنایان و همکاران، از نظر اسلام، خوب است یا بد؟

با سلام و احترام

این پست را در پاسخ به دوستی که اینجانب را سفارش به تعامل با همکاران نمودند، می‌نویسم. 
اگر کسی سوال کند تعامل با دوستان و همکاران، و در مقیاس بزرگتر، امت اسلام و کشورهای دیگر اسلامی و غیر اسلامی، چه حکمی دارد، شاید بلافاصله به ذهن بیاید که بسیار پسندیده است و البته این نظر درست است اما به شرطها و شروطها. برای مشخص شدن شرط و شروط، به آیه شریفه زیر استناد میکنم که موضوع را کاملاً روشن می‌کند:

 

وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ (مائده/ 2)ترجمه:... و (همواره) در راه نیکى و پرهیزگارى با هم تعاون کنید و (هرگز) در راه گناه و تعدى همکارى ننمائید و از خدا بپرهیزید که مجازاتش شدید است.

 

تعاون و همکاری با دیگران بسیار خوب است، اما در آیه فوق دو بار تاکید بر شرط و شروط آن دارد: تعاون در راه نیکی و پرهیزکاری بسیار پسندیده است و به همان میزان که این کار در قرآن توصیه شده است، بلافاصله تعاون در گناه و تعدی و ظلم به دیگران نکوهش شده است و در قرآن، مسلمانان را از آن پرهیز داده است.

 

لذا با همین مقیاس و میزان، شرط درستی امر تعامل با همکاران و دوستان این است که در راه نیکی و درستی و احقاق حق و رساندن خیر به جامعه و دیگران باشد. همین که این شرط برقرار نبود، تعامل یک امر مذموم است و نه ممدوح. این شکل تعامل مذموم را که در عرف به "بده بستان" تعبیر می‌شود، همکاری در ظلم به دیگران برای رسیدن به منافع شخصی یا گروهی است. این که همکاری از شما انتظار داشته باشد از باب تعامل، چشم به روی ظلمی یا ناحقی ببندید تا ایشان نیز پاسخ را با تعامل و چشم بستن روی ظلم و تعدی شما یا رساندن نفعی به شما، پاسخ دهد، عملا نه اخلاقی است و نه تنها دین توصیه نمیکند بلکه در قرآن کریم نیز عاقبت چنین کارهایی را با مجازات شدید تعبیر می‌کند. این که هدف تعامل چیست، تعیین کننده درستی یا نادرستی تعامل است. پس این برداشت که تعامل با دیگران مطلقا خوب است، برداشت ناصواب و مخالف با توصیه دین و قرآن است.

تواصی دین و قرآن به حق است و ظلم به دیگران در اولویت اول مذموم است و با هیچ چیز نظیر تعامل، نظر اکثریت و غیره قابل توجیه نیست. 
همین را تعمیم دهید با نظر دین در خصوص مشورت با دیگران. توصیه قرآن "و شاورهم  فی الامر" است. اما امام على (علیه السلام ) مى فرمایند: با سه طایفه مشورت نکن :
1 - ((لا تدخلن فى مشورتک بخیلا یعدل بک عن الفضل و یعدک الفقر؛ با افراد بخیل مشورت نکن زیرا ترا از بخشش و کمک به دیگران باز مى دارند و از فقر مى ترسانند)).
2 - ((و لا جبانا یضعفک عن الامور؛ همچنین با افراد ترسو مشورت نکن زیرا آنها ترا از انجام کارهاى مهم باز مى دارند)).
3 - ((و لا حریصا یزین لک الشره بالجور؛ و نیز با افراد حریص مشورت نکن که آنها براى جمع آورى ثروت و یا کسب و مقام ، ستمگرى را در نظر تو جلوه مى دهند)).

این که هر فردی، طرف مشاوره قرار گیرد، و با توصیه دین به مشورت، توجیه شود، اشنباه دیگری است. قبل از مشورت، مشاور باید از دید موارد ذکر شده در این توصیه امام علی ع مود بررسی قرار گیرد و اگر حائز این سه شرط نبود، مشورت با وی نه نها توصیه دین و بزرگان نیست، بلکه بابی میشود برای ستمگری و توجیه آن با مشورت.  وقتی فردی، مشاوره خود را بر مبنای منافعش تنظیم میکند، حائز بند سوم توصیه فوق است، مشورت با او نه تنها توصیه نشده است، بلکه نهی شده است. 

عجیب است که بعضاً دوستان ظاهرالصلاح و مقید به دین، با برداشتهای نادرست خود، چگونه تیشه به ریشه دین می‌زنند و افراد را از دین زده می‌کنند. این مهم در محیط دانشگاهی که سروکارش با قشر جوان و نخبه و تحصیلکرده و صاحب فکر است، دارای اهمیت صدچندان است. ظلم کردن را نمیتوان با این که این کار تصمیم جمعی یا شورایی بوده است، توجیه کرد.

 

خداوند ما را از برداشت‌های ناروا و تشخیصهای نادرست حفظ کند، چرا که 

 

 «... وزین لهم الشیطـن اعمــلهم فصدهم عن السبیل فهم لا یهتدون» ... و شیطان اعمالشان را در نظرشان زینت داده آنها را از راه بازداشته و آنها هدایت نخواهند شد.

 

امام علی علیه السّلام فرمودند:

اِصبِر عَلى مَرارَةِ الحَقِّ وَ ایاک اَن تَنخَدِعَ لِحَلاوَةِ الباطِلِ

 

تلخى حق را تحمل کن، و مبادا که فریب شیرینى باطل را بخورى.

غررالحکم، ح 2472